Sytuacja małżonka dłużnika w sądowej egzekucji roszczeń pieniężnych

Streszczenie

Niniejsze opracowanie analizuje sytuację osoby pozostającej w związku małżeńskim w aspekcie postępowania egzekucyjnego, prowadzonego wobec jej współmałżonka. Problematyka ta jest szeroka i ma istotne znaczenie praktyczne. Wiele bowiem małżeństw odczuwa dolegliwości związane z ich odpowiedzialnością majątkową, jednocześnie rośnie skala zaciąganych zobowiązań we współczesnym obrocie gospodarczym i konsumenckim. Nie można zapomnieć też o takich długach, które obciążają małżonka w wyniku innych zdarzeń, niż zawarcie przez niego umowy. W opisanych sytuacjach często dochodzi więc do zderzenia materii normującej wzajemne relacje małżonków (np. zarząd wspólnym majątkiem, odpowiedzialność za byt rodziny) z proceduralnym obowiązkiem poddania się egzekucji i realizacji obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego. Kolizja interesów zobowiązanego i jego najbliższych z uprawnieniami wierzyciela często bywa nieunikniona. Szczególnie zaś komplikuje się sytuacja małżonka, który w związku z relacją majątkową i osobistą, jaka łączy go z dłużnikiem, często bywa uwikłany w działania obydwu stron. Problematyka ta stanowi punkt wyjścia do dalszych rozważań.

Sprzężenie norm proceduralnych z regulacjami rodzinno-prawnymi w sytuacji dochodzenia długu od jednego z małżonków wymagało pogłębionej analizy tych zagadnień w ramach każdej z gałęzi prawa, które regulują poruszaną w pracy problematykę. Zatem w pierwszej kolejności zostały opisane relacje między małżonkami, wynikające z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nie można się tu było jednak ograniczyć jedynie do materialnego aspektu tego związku, pomimo jego dominującego znaczenia w ramach problematycznego zagadnienia. Pożycie małżeńskie nie jest bowiem zawężone jedynie do wspólnego gospodarowania, obejmuje też szereg kwestii pozamajątkowych, mogących wpływać na sytuację prawną i faktyczną małżonka dłużnika w toku egzekucji roszczeń pieniężnych. Tym zagadnieniom został poświęcony rozdział I, przy szczególnym uwzględnieniu skomplikowanej problematyki odpowiedzialności za zaciągane zobowiązania oraz składników i zarządu majątkiem wspólnym małżonków.

Sytuacja małżonka dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym w znacznej mierze jest wyznaczona już poprzez treść tytułu wykonawczego. Wierzyciel uzyskuje ten tytuł najczęściej poprzez procedurę przed sądem, której przebieg może istotnie oddziaływać na ostateczny zakres zasądzonego roszczenia. Z tego powodu koniecznym było wskazanie w rozdziale II, w jaki sposób małżonek pozwanego może wpływać na tok postępowania rozpoznawczego, a zwłaszcza jakie instrumenty mogą mu służyć do obrony przed wydaniem orzeczenia, które będzie dla niego niekorzystne. W podobnym kontekście została przeprowadzona analiza jego sytuacji w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości rozszerzenia jej na majątek wspólny małżonków. Jako ostateczny wyznacznik sytuacji dłużnika i jego małżonka w postępowaniu egzekucyjnym został opisany wniosek wierzyciela o przeprowadzenie egzekucji

W rozdziale III zostały poruszone zagadnienia związane z ogólnymi regułami postępowania egzekucyjnego. Podkreślona została zwłaszcza zróżnicowana sytuacja małżonka dłużnika w tym postępowaniu, uzależniona od zakresu ponoszonej przez niego odpowiedzialności. Może on zatem pozostawać osobą postronną w rozumieniu proceduralnym, jak również być np. współdłużnikiem na równi ze swoim małżonkiem, reprezentować go, może ponosić ograniczoną odpowiedzialność z majątku objętego wspólnością małżeńską, może być także wierzycielem dochodzonych roszczeń. Omówienia w tym rozdziale wymagały też powinności małżonka dłużnika wobec organów egzekucyjnych, jak również jego uprawnienia, zwłaszcza do obrony merytorycznej i formalnej. Analizie zostały poddane także inne okoliczności, wynikające z relacji pomiędzy małżonkami, które mogą wywierać wpływ na prowadzone postępowanie egzekucyjne, jak np. ustanie między nimi wspólności majątkowej.

Sądowa egzekucja roszczeń pieniężnych przebiega zgodnie z regułami ustalonymi dla określonych składników majątkowych dłużnika. W ramach każdej z tych ogólnych kategorii (ruchomości, wynagrodzenie za pracę, rachunki bankowe, inne wierzytelności, inne prawa, nieruchomości, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne) obowiązują szczególne przepisy, uwzględniające specyfikę prowadzenia egzekucji wskazanymi sposobami. W tym kontekście w rozdziale IV należało opisać każdorazowo sytuację małżonka w ramach procedury dotyczącej właściwego składnika majątkowego. Szczególna charakterystyka postępowania wiąże się również z pewnymi kategoriami dochodzonych należności (alimenty, należności publicznoprawne), która została również uwzględniona w tej części pracy.

Przeprowadzone postępowanie egzekucyjne będzie wywierać określone skutki w sferze majątkowej dłużnika i jego małżonka. Zostały one opisane w rozdziale V. Konsekwencje te zależą od szeregu okoliczności, jednak w niniejszej pracy za podstawę ich rozróżnienia przyjęto stopień zaspokojenia wierzyciela. Zatem z bezskuteczną egzekucją wiązać się będzie możliwość ponownego jej wszczęcia, jak również możliwość ustanowienia między małżonkami rozdzielności majątkowej na żądanie wierzyciela, jeżeli jest to potrzebne dla uzyskania przez niego zaspokojenia. Z kolei częściowa lub pełna spłata długu może powodować konieczność rozliczeń między małżonkami, zwłaszcza gdy zobowiązanie jednego z nich zostało pokryte z ich majątku wspólnego. Z uwagi na uniwersalny charakter małżeństwa

zwrócono także uwagę na pozamajątkowe skutki, jakie mogą powstać między małżonkami oraz w ich środowisku rodzinnym, w związku z przeprowadzoną egzekucją roszczeń pieniężnych

Summary

This study analyzes the situation of a married person in the aspect of enforcement proceedings conducted against their spouse. This range of issues is wide and has relevant practical significance. Numerous marriages feel discomfort related to their property liability, and at the same time the scale of liabilities incurred in present-day business and consumer transactions is growing. One cannot forget about such debts that are charged to the spouse as a result of events other than their conclusion of a contract. Therefore, in the situations described, the matter regulating the mutual relations of spouses (e.g. management of joint property, responsibility for family existence) often collides with the procedural obligation to submit to enforcement and to comply with the obligation arising from the enforcement title. A conflict of interests between the debtor and their relatives and creditor's rights is often inevitable. Especially complicated is the situation of the spouse, who in connection with the property and personal relationship that connects them with the debtor, is often involved in the actions of both parties. These issues constitute the starting point for further considerations.

The coupling of procedural norms with family and legal regulations in the event of debt recovery from one of the spouses required an in-depth analysis of these issues within each of the branches of law that regulate the issues discussed in the thesis. Therefore, the relations between the spouses resulting from the provisions of the Family and Guardianship Code were described first. However, one could not have limited oneself to the material aspect of this relationship, despite its dominant significance within the problematic issue. Marriage life is not limited to mutual running a household, it also includes a number of non-pecuniary issues that may affect the legal and actual situation of the debtor's spouse in the course of the enforcement of monetary claims. Chapter I has been devoted to these issues, with particular regard to the complex issues of responsibility for liabilities incurred and the management of joint property of the spouses.

The situation of the debtor's spouse in enforcement proceedings is largely determined by the content of the writ of execution. The creditor usually obtains this title through a court procedure, the course of which may significantly affect the final scope of the adjudicated claim. For this reason, it was necessary to indicate in Chapter II how the spouse of the defendant may influence the course of the examination proceedings, and in particular what instruments they can use to defend themselves against issuing a judgment which would be unfavorable to them. In a similar context, an analysis of their situation in the proceedings for granting an enforcement clause was carried out, with particular regard to the possibility of extending it to the joint property of the spouses. As the ultimate indicator of the situation of the debtor and their spouse in the enforcement proceedings has been described the creditor's request for enforcement.

Chapter III deals with the issues related to the general rules of enforcement proceedings. The diversified situation of the debtor's spouse in these proceedings was emphasized, depending on the scope of their responsibility. They may, therefore, remain an outsider in the procedural meaning, as well as, for example, be a co-debtor on an equal footing with their spouse, represent them, may have limited liability from the property covered by conjugal community, they may also be the creditor of the claims sought. Obligations of the debtor's spouse towards enforcement bodies, as well as their rights, especially for substantive and formal defense, also required discussion in this chapter. Other circumstances arising from the relationship between the spouses that may affect the enforcement proceedings, such as the termination of joint property, have also been analyzed.

Court enforcement of monetary claims is carried out in accordance with the rules established for specific assets of the debtor. Within each of these general categories (movable property, remuneration for work, bank accounts, other receivables, other rights, real estate, an enterprise or a farm), special provisions apply, taking into account the specifics of carrying out the execution in the indicated ways. In this context, chapter IV should therefore describe the situation of the spouse under the procedure regarding the relevant asset. The special characteristics of the proceedings, which have also been taken into account in this part of the thesis, are also associated with certain categories of the receivables claimed (alimony, public law claims).

The enforcement proceedings conducted will have specific effects on the property of the debtor and their spouse. They have been described in Chapter V. These consequences depend on a number of circumstances, but in this paper the basis for their distinction is the degree of satisfaction of the creditor. Therefore, ineffective enforcement will entail the possibility of re-initiating it, as well as the possibility of establishing property separation between spouses at the request of the creditor, if it is needed to obtain satisfaction. In turn, partial or full repayment of debt may result in the necessity of settlements between spouses, especially if the liability of one of them was covered from their joint property. Due to the universal nature of the marriage, attention was also paid to the non-pecuniary effects that may arise between the spouses and in their family environment in connection with the execution of monetary claims.