Prawne aspekty automatyzacji przyznawania i wypłaty świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Automatyzacja i komputeryzacja czynności organu administracji publicznej umożliwia załatwienie konkretnej sprawy administracyjnej przez Internet bez wychodzenia z domu. Część postępowań prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w czasie pandemii COVID-19 uległa całkowitej automatyzacji, co oznacza, że były procedowane bez udziału człowieka — pracownika organu. Możliwe okazało się zdalne złożenie wniosku o świadczenie, automatyczna formalna weryfikacja tego wniosku, automatyczna ocena merytoryczna sprawy i jej rozstrzygnięcie, automatyczne przyznanie świadczenia oraz jego wypłata. Przykładem mogą być tutaj postępowania dotyczące świadczenia postojowego przewidzianego ustawą o COVID-19. Czynności w tym postępowaniu były dokonywane w sposób zautomatyzowany — bez udziału pracownika organu. Nowa forma działania organu administracji publicznej polegająca na zautomatyzowanym rozstrzyganiu spraw stała się faktem, pomimo tego, iż nie została przewidziana w przepisie prawa. Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyprzedziły ustawodawcę, co oznacza, że były podejmowane bez podstawy prawnej. Autorka wskazuje, że automatyczne wydawanie decyzji ze względu na zasadę praworządności i potrzebę zagwarantowania ochrony praw strony postępowania wymaga wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, m.in. z uwagi na zasadę schematyzmu oraz formalizmu normatywnego, należą do tej kategorii spraw, które najlepiej poddają się działaniom algorytmów, a tym samym zautomatyzowanemu rozstrzyganiu.

Automation and computerization of the activities of public authorities allows for administrative matters to be handled via the Internet, without having to leave one's house. Some proceedings conducted by the Social Insurance Institution during the epidemic were fully automated, that is they were processed without human (the institution's employee's) participation. It turned out that filing a benefit application remotely is possible, and so is automated verification of this application form-wise, automated assessment of the substance of the matter and settling thereof, and automated granting of the benefit and its payment. Proceedings on the idle-time benefit provided for in the COVID-19 Act serve as an example here. All steps in these proceedings were taken in an automated manner-without the participation of the clerk (the authority's employee). The new form of operation of public authorities that involves automated settlement of matters became a fact despite not having been stipulated by the provision of the law. The actions of the Social Insurance Institution ran ahead of the legislator, which means they were taken without a legal basis. Automated decision-making, due to the rule of law principle and the need to guarantee protection of the rights of parties to proceedings, requires that relevant regulations be introduced. It turned out that social insurance matters, owing to i.a. the schematic nature principle and the legal formalism principle, belong to the category of matters that are best suited to algorithm operations, and thus automated settlement.