„Idee grice’owskie w M. Tomasella badaniach nad ewolucją i rozwojem ludzkich zdolności komunikacyjnych”

Streszczenie

W pracy doktorskiej staram się udzielić odpowiedzi na dwa główne pytania:
i) Czy model komunikacji przedstawiony w koncepcji Michaela Tomasello może zostać uznany za model grice’owski?
ii) Które z elementów grice’owskiego modelu komunikacji językowej są konieczne, aby koncepcja M. Tomasello zachowała swój walor eksplanacyjny?
Dodatkowo, w pracy poruszam również szerszy problem wykorzystania koncepcji filozoficznych w rozważaniach z zakresu ewolucji języka i komunikacji prowadzonych na obszarze kognitywistyki porównawczej.
Pierwsza część pracy zawiera rekonstrukcję klasycznych koncepcji Grice’a – teorii znaczenia non-naturalnego oraz teorii implikatur konwersacyjnych. Następnie omawiane są koncepcje neo i postgrice’owskie, ze szczególnym uwzględnieniem teorii relewancji
Druga część pracy stanowi rekonstrukcję M. Tomasella koncepcji ewolucji ludzkich zdolności komunikacyjnych. Opierając się na licznych publikacjach, przedstawiam rozwijaną przez Tomasella wizję trzech stadiów rozwoju zdolności poznawczych, które odpowiedzialne są za pojawienie się specyficznie ludzkich form kooperacji i komunikacji: intencjonalności indywidualnej, współdzielonej oraz kolektywnej.
Rozdział trzeci stanowi próbę odpowiedzi na pytania postawione na początku pracy. W ramach tego rozdziału omawiam status teorii Grice’a jako psychologicznej teorii interpretacji wypowiedzi. Podkreślam, że chociaż teorie Grice’a mają status filozoficzny, pewne ich aspekty stanowią istotny wkład w rozważania na temat psychologicznych aspektów komunikacji. Główna część rozdziału poświęcona jest na analizę tego, w jaki sposób współpraca oraz intencje komunikacyjne – dwa kluczowe aspekty teorii grice’owskich – są konceptualizowane w ramach koncepcji Tomasella. Wprowadzam podział na współpracę implicite oraz explicite oraz wskazuję, że oba rodzaje współpracy odgrywają istotną rolę zarówno w pracach Grice’a jak i Tomasella, co nie jest charakterystyczne dla wielu współczesnych koncepcji rozwijanych w nurcie grice’owskim. W kontekście analizy intencji komunikacyjnych zwracam uwagę na różnice struktury owych intencji proponowanej przez Tomasella oraz innych przedstawicieli nurtu grice’owskiego. Staram się również uargumentować, że koncepcja Tomasella nie generuje tak zwanego problemu obciążenia poznawczego.
W trzecim rozdziale poruszam również wątek niegrice’owskich koncepcji ewolucji języka i komunikacji, wskazuję ich główne wady oraz sugerują sposób na ich integrację z koncepcją Tomasella.

Summary

In my doctoral thesis, I try to answer two main questions:
i) Can the model of communication presented in Michael Tomasello's theory be considered a Gricean model?
ii) Which of the elements of Grice's model of linguistic communication are necessary for M. Tomasello's theoryu to retain its explanatory value?
While I answer the questions formulated above, I am also looking at how certain ideas - developed in both the philosophy of language and linguistics - are used in theories describing the phylogenesis and ontogenesis of communication in the animal world.
The first chapter of the dissertations contains a reconstruction of Grice's classical theories - the theory of non-natural meaning and the theory of conversational implicatures. Next, neo-and post-gricean theories are discussed, with particular emphasis on the Theory of Relevance
The second chapter is a reconstruction of M. Tomasello’s theory of the evolution of human communicative abilities. Based on numerous publications, I present Tomasello’s vision of three stages of cognitive development, which are responsible for the emergence of specifically human forms of cooperation and communication: individual, shared and collective intentionality.
The third chapter is an attempt to answer the questions posed at the beginning of the work. Firstly, I discuss the status of Grice's theory as a psychological theory of utterance interpretation. I emphasize that although Grice's theories have a philosophical status, some aspects of them make an important contribution to the consideration of the psychological aspects of communication. The main part of the chapter is devoted to the analysis of how cooperation and communicative intentions - two key aspects of Gricean theories - are conceptualized within Tomasello's theory. I introduce the distinction between implicit and explicit cooperation, and indicate that both types of cooperation play an important role in both Grice's and Tomasello’s works, which is not typical for many contemporary Gricean theories. In the context of the analysis of communication intentions, I draw attention to the differences in the structure of these intentions proposed by Tomasello and other representatives of the gricean approach. I also try to argue that Tomasello's theory does not generate the so-called problem of cognitive load. Additionally, in the third chapter I also discuss the non-gricean theories of the evolution of language and communication, point out their main flaws and suggest a way to integrate them in the Gricean framework.