Udział Kościoła rzymskokatolickiego w propagandzie na rzecz tzw. ziem odzyskanych w latach 1945-1949 ze szczególnym uwzględnieniem Pomorza Zachodniego

Celem artykułu było ukazanie i ocena udziału Kościoła katolickiego w uprawianej w latach 1945-1949 propagandzie na rzecz Ziem Zachodnich i Północnych. Teza zaś brzmi: Kościół katolicki w Polsce odgrywał świadomą i celową rolę w procesach polonizacji Ziem Odzyskanych między innymi uprawiając na ich rzecz propagandę. W roku 1945 w interesie Polski i Kościoła leżało trwałe zintegrowanie Ziem Zachodnich i Północnych z resztą kraju. Jednym z elementów koniecznych do osiągnięcia tego celu był przyjazd na te ziemie Polaków, ich adaptacja, zaangażowanie w odbudowę i zagospodarowanie oraz pozostanie na stałe. W nie znające precedensu, przedsięwzięcie zaangażowano przede wszystkim siły państwowe, które miały doprowadzić do realizacji polityki faktów dokonanych prowadzonej przez Józefa Stalina. Zajęcie Ziem Zachodnich było wówczas zgodne z polską racją stanu, dlatego włączyły się w to dzieło również ośrodki naukowe i Kościół. Zaraz po wojnie rozpoczęto akcję propagandową na rzecz Ziem Odzyskanych skierowaną do Polaków z województw centralnych (by ułatwić im zaakceptowanie zmian granicznych), do mieszkańców Kresów Wschodnich (by nadać sens ich migracji na zachód) oraz do społeczeństwa tworzącego się na terenach poniemieckich (by pozostali i zaczęli utożsamiać się z nową małą ojczyznę). Propaganda uprawiana przez Kościół różniła się od tej stosowanej przez państwo i ośrodki naukowe głównie tym, że odwoływała się do haseł ponownej chrystianizacji tych, protestanckich dotąd ziem. Specyficzny pod tym względem był region Pomorza Zachodniego, najsłabiej powiązany historycznie z Polską i długo borykający się z próżnią osadniczą. Stąd propaganda była tu bardziej intensywna, wykorzystywano w niej lokalną prasę katolicką i kościelną (zwłaszcza: "Tygodnik Katolicki" oraz "Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej"), która stanowi podstawowe źródło do badań poruszanego problemu. W roku 1949, wraz ze zmianą polityki władz państwowych, działalność propagandowa na rzecz Ziem Odzyskanych straciła na znaczeniu. Jest to również ważna cezura ze względu na możliwości funkcjonowania Kościoła, które zostały od tego roku poważnie ograniczone, również w zakresie uprawianej przezeń propagandy.

The article has been written in order to present and assess the participation of the Roman Catholic Church in the propaganda spread in the years 1945-1949 on behalf of the Regained Territories in the North and West. The Catholic Church in Poland played a conscious and intentional role in the process of polonisation of the so-called regained territories, inter alia participating in the official propaganda. In 1945 it was the common interest of Poland and the Church to permanently integrate the Western and Northern Territories with the rest of the country. One of the necessary elements to achieve that aim was to make the Poles come there, adopt and engage in the reconstruction and make them stay there for good. A lot of the State’s resources were invested in that operation in order to accomplish the plan of Stalin’s policy of faits accomplish. The occupation of the Western Territories was in accordance with the Polish raison d’État, that is why the operation was joined by academic centres and the Church. As soon as the war was over, the propaganda operation was put in motion; it was addressed to the Poles from the central voivodeships (to make them accept the border changes), to the inhabitants of the Eastern Borderlands (to make sense of their migration to the West), and to the society that was in statu nascendi in the territories which had been part of Germany before the war (so that the Poles who decided to settle there would stay there and start identifying with their new homeland). The propaganda used by the Church was different from the one used by the State and academic centres, as it was in the name of re-Christianisation of the lands that had been Protestant. The situation of West Pomerania was specific because that region was historically hardly connected with Poland and sparsely populated. Hence, the propaganda there was more intensive and made on the basis of the local Catholic press (especially ‘Tygodnik Katolicki’ and ‘Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej’), which in turn is the main material for the analysis carried out here. In 1949 together with the change in the policy of the State’s authorities, the propaganda of the regained territories lost its importance. At the same time the functioning of the Church was significantly limited, including its propaganda.