Relacje podróżnicze z końca XVI i XVII wieku jako pierwsze opisy architektury i sztuki Szczecina

Celem artykułu jest analiza relacji podróżników przejeżdżających przez Szczecin w okresie od końca XVI do końca XVII wieku, pod kątem zawartych w nich opisów obiektów architektury i sztuki. Omówione zostały fragmenty dwunastu diariuszy podróżników pochodzących z Niemiec, Polski, Włoch i Anglii. Relacje te są różnorodne, ale mają też elementy wspólne. Większość peregrynatów przedstawiła Szczecin jako bogate i malowniczo położone, portowe miasto. Większość opisała dominantę w zabudowie miasta, którą stanowił renesansowy zamek książęcy. Jego opisy pochodzą z czasów, kiedy był on rezydencją dynastii Gryfitów, oraz z tych kiedy dynastia wygasła i miasto znajdowało się kolejno w rękach Szwedów i Brandenburczyków. Z siedmiu gotyckich, szczecińskich kościołów najczęściej odwiedzano dwa najważniejsze, centralnie położone: św. Jakuba i mariacki. Podobały się one i często podkreślano wyróżniającą je wielkość. Mimo, że nie było w mieście, może poza kamienicami mieszczańskimi, przykładów „współczesnej” XVII wiecznej architektury barokowej, postrzegano Szczecin jako „pięknie pobudowany”. Po wzniesieniu w początkach XVII wieku przez Szwedów nowych umocnień obronnych, podróżnicy określali stolicę Pomorza jako „dobrze chronioną”. Podróżnicy mniej uwagi poświęcali ruchomym dziełom sztuki. Wśród omówionych relacji wyróżniającą się jest relacja Filipa Hainhofera, który był gościem księcia Filipa II i stąd przebywał w mieście najdłużej. Jako marszand książęcy, wykazywał wrażliwość na piękno przedmiotu co można wytłumaczyć jego profesją, ale też indywidualna wrażliwośćią. Jednak większość peregrynatów prezentowała w przypadku dzieł sztuki „kulturę ciekawości”. Artefakty postrzegano jako osobliwości i ciekawostki, nie formułowano zbyt często sądów estetycznych. Przykładem tego może być „popularność” epitafium małżonków Eckstedt ze szczecińskiego kościoła św. Jakuba, najczęściej wymienianego w dziennikach, nie ze względu na kunszt wykonania, ale ze względu na anegdotę z nim związaną.

The purpose of the article is to analyse the reports of the travellers passing by Szczecin in the period from late 16th century and 17th century with regard to the contained descriptions of the objects of architecture and art. Discussed were passages from twelve diaries of travellers from Germany, Poland, Italy, and England. These accounts vary, but also have some elements in common. The majority of peregrinators depicted Szczecin as a rich port town with picturesque location. Most of them described the Renaissance ducal castle as a dominant element among the town buildings. Its descriptions date back to times when it was a residence of the Griffin dynasty, and subsequently, after the dynasty became extinct, when the town was ruled by the Swedes and the rulers of Brandenburg. From among seven Gothic churches in Szczecin most frequently visited were two most prominent and with central location: St. Jacob’s Church and Marian Church. They were appreciated, particularly emphasized was their size as their distinguishing feature. Although there weren’t in the town instances of “contemporary” 17th-century Baroque architecture – perhaps apart from the bourgeois houses – Szczecin was perceived as “beautifully built”. After the Swedes constructed in early 17th century new defensive fortifications, the travelers described the capital of Pomerania as “well protected”. The visitors paid less attention to the mobile objects of art. The most distinguishing of the discussed reports is that of Filip Hainhofer who was a guest of Duke Filip II and hence stayed in the town for the longest time. As the Duke’s art dealer, he was sensitive to the beauty of objects, which can be explained by his profession but also by his personal sensitivity. However, most of the peregrinators displayed “culture of curiosity” with regard to the objects of art. Artifacts were perceived as peculiarities and curious details, aesthetic judgments weren’t too often formulated. An example of this can be the popularity of the epitaph of the Eckstedt spouses in St. Jacob’s Church, most frequently mentioned in the diaries not because of its craftsmanship but for the anecdote connected to it.