Samoświadomość w ujęciu neuropsychologii klinicznej

Przegląd badań nad samoświadomością i zaburzeniami z nią powiązanymi, wskazuje, że zainteresowanie tym obszarem przyjmuje różne, także odmienne perspektywy. W neuropsychologii, w wąskim rozumieniu, jest to np. „zdawanie sobie sprawy z tego, że jest się świadomym”. Szerzej natomiast samoświadomość określa się jako zdolność do stawania się przedmiotem własnej uwagi, w której człowiek aktywnie identyfikuje procesy i przechowuje informacje o sobie, stając się jednocześnie refleksyjnym obserwatorem. Podkreśla się, że pojęcie samoświadomości nie jest tożsame z definicją samowiedzy. Nieprawidłowa praca mózgu może prowadzić do wystąpienia zakłóceń mechanizmów samoświadomości. W chorobach neurologicznych i psychicznych często pojawiają się deficyty w zakresie rozumienia objawów własnej choroby. W badaniach klinicznych wskazuje się na liczne dysfunkcje samoświadomości zaburzeń poznawczych i emocjonalnych. Obserwowana jest także rozbieżność między procesami świadomymi i nieświadomymi. W neuropsychologicznych klasyfikacjach zaburzeń samoświadomości brane są uwagę wskaźniki i kryteria nie zawsze ze sobą spójne. W celu lepszego zrozumienia natury zaburzeń samoświadomości podejmowane są badania, na podstawie których powstają wyjaśniające je różnorodne teorie. W niniejszym artykule omówione zostaną wybrane neuropsychologiczne teorie hierarchicznych poziomów samoświadomości. Przedstawiono również deficyty samoświadomości i jej objawy w wybranych chorobach neurologicznych i psychicznych.

Different theoretical perspectives relate to the underlying assumptions in the understanding of the notion of self-awareness. Neuropsychology, for instance, defines it as “the awareness of being aware”. In more general terms, self-awareness is considered to be the ability to become the object of one's own attention, where one actively identifies processes and stores information about themselves, thus becoming a reflective observer. Neurological and psychiatric disorders commonly involve deficits in understanding of one's own symptoms. In neuropsychological classifications of self-awareness disorders, different indices are used as measurement tools. Various theories have been proposed towards a better understanding of the nature of self-awareness disorders. This paper aims to provide an overview of selected neuropsychological theories of hierarchical levels of selfawareness. Self-awareness deficits and their symptoms are presented against the background of selected neurological and psychiatric disorders.