Innowacyjne metody nauczania a poziom wiedzy religijnej. Badania empiryczne młodzieży licealnej

Streszczenie

Rozprawa doktorska podejmuje problematykę poziomu wiedzy religijnej młodzieży licealnej po zastosowaniu innowacyjnych oraz tradycyjnych metod nauczania. Praca ma charakter interdyscyplinarny. Korzysta z dorobku: pedagogiki religii, teologii, katechetyki, dydaktyki religii, psychologii rozwojowej oraz poznawczej. Jej nowatorskość polega na zbadaniu i opisie innowacyjnych metod nauczania, nigdy dotąd nie eksplorowanych ani na gruncie dydaktyki polskiej, ani międzynarodowej.
Celem dysertacji jest prezentacja problematyki innowacyjnych metod nauczania, takich jak: przyspieszone czytanie ze zrozumieniem, notowanie nielinearne oraz mnemotechniki w kontekście przekazywania wiedzy religijnej, empiryczna weryfikacja sformułowanych problemów badawczych oraz wyciągnięcie pragmatycznych wniosków dla nauczycieli przekazujących wiedzę religijną, po to aby uczynić ten proces jak najbardziej efektywnym w wymiarze kognitywnym.
Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. Rozdziały od pierwszego do czwartego poświęcone zostały analizom teoretycznym, zaś rozdziały piąty i szósty przeprowadzonym analizom statystycznym wyników badań własnych oraz sformułowanym na tej podstawie wnioskom dydaktycznym. Rozdziały teoretyczne prezentują wyjaśnienia dotychczasowej wiedzy teoretycznej dotyczącej podejmowanych w monografii zagadnień. W celu zebrania danych niezbędnych do weryfikacji hipotez badawczych autorka przeprowadziła badanie quasi-eksperymentalne, w którym wykorzystano autorski projekt badawczy. Praca podsumowana jest dyskusją uzyskanych wyników oraz propozycjami ich implementacji do dydaktyki nauczania religii.
Rozdział pierwszy to kompleksowa analiza teoretyczna pojęcia adolescencji. W tej części rozprawy zaprezentowano definicyjną ewolucję pojęcia dorastania. Kolejne części rozdziału
odnosiły się do zadań adolescencji oraz ogólnej charakterystyki przemian, jakie w tym okresie życia zachodzą w sferze biologicznej, społecznej i poznawczej.
Rozdział drugi poświęcony został konceptualizacji wiedzy religijnej. Aby mogła być ona jak najbardziej holistyczna, rozdział rozpoczęty został od analizy definicyjnych ujęć wiedzy, aby w ich kontekście ukazać specyfikę wiedzy religijnej. Stanowi ona komponentę religijności, której dynamiczny rozwój przypada na okres adolescencji, pomagając młodym ludziom w poszukiwaniu odpowiedzi na najbardziej egzystencjalne pytania. Dlatego właśnie w dalszej części rozdziału omówiono psychospołeczne uwarunkowania religii, poznania religijnego oraz wiedzy religijnej, aby finalnie w ostatniej części rozdziału skupić się na znaczeniu wiedzy religijnej w okresie dorastania i kształtowania się religijności młodzieży.
W rozdziale trzecim podjęta została próba eksplikacja pojęcia innowacyjności w ujęciu pedagogicznym. Tak więc część pierwsza przedstawia podłoże teoretyczne fenomenu innowacji, dzięki któremu łatwiej zaprezentować ich istotę oraz cele w działaniach dydaktycznych. Przedostatni podrozdział stanowi omówienie rodzajów innowacji pedagogicznych, a ostatni prawne konteksty realizowania tego rodzaju działalności w oświacie.
Rozdział czwarty można określić jako kluczowy w kontekście niniejszej pracy, ponieważ dotyczy prezentacji kluczowych zagadnień, tj. innowacji pedagogicznych, które poddane zostały weryfikacji eksperymentalnej. Należą do nich: notowanie nieliniowe, zwane także nielinearnym, mapą myśli lub mind mapą, Łańcuchowa Metoda Zapamiętywania, należąca do rodziny tzw. mnemotechnik, oraz przyspieszone czytanie ze zrozumieniem. Każda ze wspomnianych metod nauczania została omówiona i scharakteryzowana, także w kontekście jej edukacyjnej funkcjonalności, oraz opisana z uwzględnieniem procesów poznawczych, które uruchamia, tj. kodowania elaboracyjnego oraz podwójnego kodowania, które podnoszą skuteczność procesu przyswajania treści, co udowodnione zostało przez wspomnianych w rozdziale psychologów poznawczych.
Rozdział piąty to charakterystyka metody badawczej. Zawiera prezentację przedmiotu i celu badań, sformułowanych problemów i hipotez badawczych, opis zastosowanej procedury quasi-eksperymentalnej oraz podjętych metod analizy statystycznej. Podstawowym celem pracy była weryfikacja poziomu wiedzy religijnej młodzieży licealnej po zastosowaniu tradycyjnych, tj. podawczych, oraz innowacyjnych metod nauczania. W celu odpowiedzi na postawione w rozprawie pytania przeprowadzono quasi-eksperyment, w którym wzięło udział 408 uczniów liceum. W celu pozyskania danych dotyczących badanego zagadnienia skonstruowano i wykorzystano autorską procedurę badawczą.
Rozdział szósty poświęcony został prezentacji i dyskusji wyników badań oraz wnioskom praktycznym wraz z próbą wskazania sposobów praktycznej implementacji innowacyjnych metod nauczania, będących treścią badań i rozprawy, do dydaktyki nauczania religii.
Pozostałe elementy strukturalne pracy to: wstęp, zakończenie, streszczenie w języku polskim i angielskim, bibliografia oraz aneksy.

Summary

The doctoral dissertation discusses the issue of high school students and the level of their religious knowledge after implementing innovative and traditional teaching methods. The thesis is interdisciplinary. It uses the studies of pedagogy of religion, theology, catechetics, didactics of religion, developmental psychology, and cognitive psychology. Its novelty lies in researching and describing innovative teaching methods, which have been never explored before, not in the Polish field of didactics, nor in the international one.
The dissertation aims to present the issue of innovative teaching methods such as comprehensive speed reading, non-linear note-taking, and mnemonic devices in the context of conveying religious knowledge; empirical verification of formulated issues, and drawing pragmatic conclusions for religion teachers so that the process is the most effective in the cognitive term.
The thesis is theoretical-empirical. Chapters one to four were devoted to theoretical analysis, while chapters five and six concern the statistical analysis of the own research’s results and didactical conclusions based on them. The theoretical chapters present the explanation of the foregoing theoretical knowledge concerning the issues studied. To obtain the data necessary for verification of the research hypothesis the author conducted a quasi-experimental study in which an authorial research project was employed. The dissertation is then summarised with a discussion of the obtained results and the proposals for their implementation in teaching religion.
Chapter one is a comprehensive theoretical analysis of the term „adolescence”. In this section of the dissertation, a definitional evolution of the concept of growing up was presented. Subsequent chapters referred to the tasks of adolescence and to the general characteristics of changes that occur during that time in the biological, social, and cognitive spheres.
Chapter two was dedicated to a conceptualisation of religious knowledge. For it to be as holistic as possible, the chapter begins with the analysis of definitions of knowledge to show the specifics of religious knowledge. It is a key component of religiosity, which undergoes a dynamic growth during adolescence helping young people in seeking answers to the most existential questions. This is the reason why the latter section of the chapter contains a discussion concerning psychosocial determinants of religion, religious cognition, and religious knowledge, to finally focus on the meaning of religious knowledge during the period of adolescence and the shaping of young people’s religiosity.
In chapter three an attempt was made to explicate the concept of innovation in the pedagogical approach, thus part one presents the theoretical base of the innovation phenomena, which makes it easier to present its point and aims in the didactical activities. The penultimate subsection is a discussion of pedagogical innovations, and the last one presents the legal contexts of implementing such work in education.
Chapter four can be described as a crucial one in the context of this thesis since it concerns the key issues, i.e. pedagogical innovations which underwent experimental verification. These include non-linear note-taking, also called mind map; the Mnemonic Link System of the mnemonics family, and comprehensive speed reading. Each of the teaching methods has been discussed and characterised, including the context of its educational functionality, and described by taking into consideration the cognitive processes which start elaborative encoding and dual-coding, which increase the effectiveness of the process of acquisition, as it was proved by aforementioned cognitive psychologists.
Chapter five is the characteristics of the research method. It contains the presentation of the subject and the purpose of the study, formulated problems and research hypothesis, a description of the implemented, quasi-experimental procedure as well as undertaken methods of statistical analysis. The main goal was to verify the religious knowledge of high school students, after implementing both traditional and innovative teaching methods. To answer the questions a quasi-experiment was conducted, with 408 high school students participating. To obtain the data on the studied issue, an authorial research procedure was constructed and employed.
Chapter six was devoted to presenting and discussing the research results, as well as to practical conclusions with the attempt of indicating means of practical implementation of the innovative teaching methods to teaching religion. The remaining structural elements of the thesis are the introduction, the conclusion, summaries, one in Polish and one in English, the bibliography, and appendixes.