Nie-ludzka nieśmiertelność : kilka filozoficznych uwag na temat idei wieczności w poezji Zbigniewa Herberta

Artykuł jest próbą filozoficznej rekonstrukcji idei życia wiecznego, obecnej w poezji Zbigniewa Herberta. Autor skupia się na pokazaniu trudności związanych zarówno z wiecznością niebiańską (transcendentną), polegającą na nowej formie ludzkiego istnienia po śmierci, jak i z wiecznością ziemską (immanentną), polegającą na nieśmiertelnej sławie (pamięć pokoleń) lub dostępnych niekiedy ludziom chwilach wieczności (oznaczających brak świadomości upływu czasu). Przykładem wieczności niebiańskiej jest nieśmiertelność duszy lub zmartwychwstanie ciał; obie możliwości oznaczają, zdaniem Herberta, radykalnie nową (doskonałą i nieskończoną) formę istnienia, zupełnie obcą ludzkiej (niedoskonałej i skończonej) naturze. Z tego powodu człowiek takiej wieczności nie pragnie, byłaby ona bowiem transformacją jego natury w inny, nie-ludzki (boski, anielski) byt. Wzorcowym przykładem wieczności ziemskiej są głębokie przeżycia (chociażby estetyczna kontemplacja piękna), kiedy to podmiot traci świadomość niszczącego upływu czasu, a nawet grożącej mu śmierci, ulegając chwilowemu złudzeniu, że trwa wiecznie. Herbert zdaje się jednak opowiadać za możliwością trzecią, która jest drogą sceptyków, niewierzących ani w wieczność transcendentną, ani immanentną, żyjących w ciągłym zawieszeniu między obiema drogami.

The article is an attempt at philosophical reconstruction of the idea of eternal life present in the poetry of Zbigniew Herbert. The author focuses on demonstrating difficulties concerning both the heavenly (transcendental) eternity, which is a new form of human existence after death, and the mundane (immanent) eternity, which takes shape of the immortal fame (the memory of the generations) or the moments of eternity experienced sometimes by people (i.e. the lack of awareness of the passage of time). An example of the heavenly eternity is the immortality of the soul or the resurrection of the body; both of these possibilities mean, according to Herbert, a new (perfect and infinite) form of existence, completely alien to human nature (which is imperfect and finite). For this reason man doesn’t desire such eternity, as it would be a transformation of his nature into some other, non-human (divine or angelic) being. A model example of the mundane eternity are the in-depth experiences (e.g. an aesthetic contemplation of beauty), when the individual loses the awareness of the destructive passage of time, or even of the imminent death, and succumbs to the momentary illusion that their existence is eternal. Herbert, however, seems to accept a third possibility which is a way of sceptics, who don’t believe neither in the transcendental eternity nor in the mundane one and live in a continuous suspension between both these ways.