Dialektyka populizmu : filozofia współczesna wobec kryzysu reprezentacji

Streszczenie

Proponuję tezę, że populizm nie jest zjawiskiem nowym ani tym bardziej takim, którego filozofia społeczna nie byłaby w stanie opisać i precyzyjniej zdefiniować. Stoję też na stanowisku, że jest to pojęcie z gruntu ideologiczne i nieprzynoszące ze sobą żadnych nowych wartości poznawczych. Że jest w gruncie rzeczy epifenomenem społecznego kryzysu oraz politycznych kontrintencji istniejącej hegemonii.                                                                          

W pierwszym rozdziale poddana analizie zostaje koncepcja i krytyka oświecenia z „Dialektyki oświecenia” Maxa Horkheimera i Theodora W. Adorny, która jednocześnie zestawiona została z filozofią oświecenia Ernsta Cassirera, będącego reprezentantem hegemonicznej filozofii prooświeceniowej. Zostaje też w nim przedstawiona alternatywna koncepcja urzeczowienia.                                                                                                

Rozdział drugi dotyczy samego populizmu. Jest krytyczną polemiką z wybranymi i szerzej rozpowszechnionymi koncepcjami populizmu. W rozdziale tym zawarta jest analiza dyskursu liberalnej filozofii Hannah Arendt a także analiza bardziej konkretnych praktyk liberalizmu politycznego George’a Sorosa. W rozdziale tym zawarta jest również koncepcja nowoczesnego resentymentu, który zasila zjawisko populizmu.                                        

Rozdział trzeci zawiera dwie części. Pierwsza część poświęcona jest filozoficznej analizie rozumności i antyrozumności. Część druga tego rozdziału i ostatnia część pracy zawiera refleksje najsilniej związane z bezpośrednią filozofią polityki: rozważania dotyczące populizmu znajdują tu swe zastosowanie w prognozach dotyczących kryzysu kapitałocenu.                    

Zawarte w pracy, podstawowe tezy dotyczące rzeczywistego populizmu są więc następujące: po pierwsze, populizm wyrasta w przestrzeni ideologicznej jako pejoratywne określenie w stosunku do tych, którzy nie działają w zgodzie z wcześniej utrwalonym, liberalnym sposobem panowania kapitalistycznego. Po drugie, antypopulizm (sprzeciw wobec populizmu) staje się popularnym sposobem kreacji politycznej narracji dla systemów ideologii liberalizmu. Po trzecie, samo wyróżnienie i wykorzystywanie pojęcia populizmu jest jednoczesną aprobatą oraz częściowym uznaniem dobroczynnych właściwości liberalnej demokracji, to znaczy realnego zachodniego kapitalizmu. I wreszcie, pojęcie „populizmu” jest ideologią stygmatyzującą masy społeczne i odsyła przedmioty apelacji ku ich bezrozumności, do ich emocjonalnego charakteru, irracjonalnych oczekiwań lub bezwolności, przy realnym-i-ukrytym zderzeniu ich z potęgą aparatów państw i klas panujących.

Summary

I propose the thesis that populism is not a new phenomenon, let alone one that social philosophy would not be able to define more precisely. I am also of the opinion that this is a fundamentally ideological concept and does not bring any new cognitive values. That it is an epiphenomenon of the social crisis and the political counter-intentions of the existing hegemony.                                                                                                                                            

In the first chapter, the concept and criticism of the Enlightenment from The Dialectics of Enlightenment by Max Horkheimer and Theodor W. Adorno are analyzed and simultaneously juxtaposed with Ernst Cassirer’s philosophy of the Enlightenment, representing the pro-Enlightenment philosophy. The first chapter also presents an alternative concept of reification.                                                                                                                                        

The second chapter deals with populism itself. It is a critical polemic with selected concepts of populism. This chapter includes an analysis of the philosophical discourse of Hannah Arendt’s liberal philosophy as well as an analysis of the practices of George Soros’ political liberalism. It also contains the concept of modern resentment.                                   

The third and last chapter contains two parts. The first part is devoted to the philosophical analysis of rationality and anti-rationality. The second part of this chapter contains reflections related to the immediate philosophy of politics: considerations about populism find their application here in forecasts of the crisis of the Capitalocene.                     

The basic theses about real populism are therefore the following: first, populism arises and reveals itself in the ideological space as a pejorative term in relation to those who do not act in accordance with the previously established, liberal mode of capitalist rule. Second, anti-populism (opposition to populism) is becoming a popular way of creating a political narrative for systems of liberal ideology. Third, the mere distinction and use of the concept of populism is a simultaneous approval and at least partial recognition of the beneficial properties of liberal democracy. And finally, the concept of “populism” is an ideology that stigmatizes social masses and refers objects of appellation to their unreasoning, emotional character and irrational expectations or inertia, while causing their real-and-hidden clash with the power of state apparatuses and ruling classes.