Metafory i aporie, czyli o konieczności i niemożliwości filozofii : stanowisko Leszka Kołakowskiego

Przedmiotem artykułu nie jest ewolucja poglądów Leszka Kołakowskiego, lecz używane przez niego metafory (kapłana, błazna, klowna i szarlatana), obrazujące rolę filozofa w kulturze. Filozof jako kapłan wierzy, że głosi boską prawdę, którą powinni przyjąć wszyscy ludzie. Niezdolny do krytycyzmu wobec własnych przekonań filozof jako kapłan jest wygodnym narzędziem władzy, propagując jej ideologię i usprawiedliwiając jej działania, także najbardziej zbrodnicze. Błazen z kolei to sceptyk, który wątpi w możliwość poznania prawdy, a nawet w istnienie kryteriów pozwalających odróżnić rozum od tego, co nierozumne. Filozof jako błazen pozwala ludziom zachować dystans wobec narzucanych im ideologii, dzięki czemu ratuje naszą wolność, zwłaszcza wolność myślenia. Klown to buntownik, który kpi z największych świętości, będących w rzeczywistości bezzasadnymi mitami, które sterują naszym myśleniem. Z tego powodu filozof jako klown przypomina, że filozofia jest przedsięwzięciem skazanym na klęskę, wszystko bowiem, co uważamy za prawdę, z czasem okazuje się iluzją. Szarlatan wreszcie to filozof, który zdał sobie sprawę z klęski filozofii, stając przed wyborem: albo przyznać się do bezradności (co sprawi, że będzie społecznie bezużyteczny), albo sprzedawać ludziom iluzje jako objawione prawdy (co sprawi, że będzie kłamcą). W ten sposób filozofia okazuje się przedsięwzięciem zarazem koniecznym (poszukiwanie prawdy) i niemożliwym (wobec nieosiągalności prawdy, ludzki rozum zadowala się iluzjami).

The subject matter of the article is not the evolution of Leszek Kołakowski’s views, but rather the metaphors (of a priest, a jester, a clown, and a charlatan) he employed to illustrate the role of a philosopher in culture. The priest believes that they are proclaiming divine truth which should be accepted by all people. Unable to be critical of their own views, a philosopherpriest is a useful tool in the hands of power, propagating its ideology and justifying its actions, even the most sinister ones. The jester is a sceptic who doubts if it is even possible to discover the truth and questions the very existence of criteria which would allow one to distinguish between the rational and irrational. A philosopher-jester allows people to keep their distance from ideologies which are forced upon them, and thus protects our freedom, especially freedom of thought. The clown is a rebel who mocks sanctities which are in fact unfounded myths directing our behavior. Therefore, a philosopher-clown reminds us that philosophy is an undertaking that is destined to fail – after all, everything we consider as truth is exposed as an illusion. Finally, a charlatan is a philosopher who realized that philosophy is doomed and is facing a choice: either to admit helplessness (which would lead to them being socially useless) or to sell illusions as revelations (which would make them a liar). Thus, philosophy turns out to be an undertaking that is both necessary (searching for truth) and impossible (faced with the realization that truth is unobtainable a human mind becomes content with illusions).